Η καινοτομία και η τάση για βιώσιμη ανάπτυξη είναι εμφανής στην Κύπρο πριν το 1974 με μια απλή ματιά στην κατανομή των δήμων της Κύπρου (μέχρι το 1974).
Πέραν από τους δήμους των πόλεων (με τον εκτοπισμένο σήμερα Δήμο Αμμοχώστου) σημειώνουμε τους Δήμους Λευκονοίκου, Ακανθούς, Λύσης, Κυθραίας, Καραβά, Λαπήθου και Μόρφου. Διαπιστώνουμε ότι οι τοπικοί αξιωματούχοι διέγνωσαν τη σημασία της ισχύος του πολιτικού εκτοπίσματος του Δήμου με σκοπό τη συνεχή αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων.
Από την άλλη το κυπριακό κράτος πείστηκε για την ανάγκη οι κοινότητες αυτές, λόγω και της ιεράρχησής τους στο σύστημα οικισμών της περιφέρειάς τους, κατέχουν ή μπορούν να αποκτήσουν τα χαρακτηριστικά τα οποία συνθέτουν ένα βιώσιμο δήμο. Δόθηκε έτσι η ευχέρεια στις κοινότητες αυτές να λειτουργούν ως δήμοι και να αποφασίζουν αυτόνομα χωρίς κηδεμόνες. Επιδείκτικε ταυτόχρονα και η ανάλογη εμπιστοσύνη στους τοπικούς άρχοντες και αυτό είναι κάτι το οποίο αποδείχτηκε χωρίς αμφιβολίες, κατά την ιστορική και αναπτυξιακή πορεία των δήμων. Πρωτοπόρες ιδέες, καινοτόμες προσπάθειες και διεκδίκηση έθεσαν τις βάσεις για βιώσιμους δήμους με τους δημότες να απολαμβάνουν συνθήκες συνεχούς αναβάθμισης της ποιότητας ζωής τους και κοινωνικής συνοχής.
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση (ΤΑ) αποτέλεσε από τότε και αποτελεί και σήμερα θεμελιώδη πυλώνα της κοινωνικής και πολιτικής δομής των δημοκρατικών κοινωνιών ως η εξουσία που βρίσκεται πιο κοντά στο πολίτη. Η αποτελεσματική, δημοκρατική τοπική διακυβέρνηση αποτελεί το κλειδί για την οικονομική ανάπτυξη, κοινωνική συνοχή και ποιοτική αναβάθμιση της ζωής των πολιτών. Η θεσμική ενσωμάτωσή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η μελετημένη υιοθέτηση των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για ενδυνάμωση των δομών της ΤΑ, θα ενισχύσει το ρόλο της στο γενικότερο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Στις σύγχρονες συνθήκες που οι ανάγκες του ανθρώπου συνεχώς διαφοροποιούνται και αυξάνονται, η ΤΑ λειτουργεί ως έγκυρο και αποτελεσματικό κανάλι επαφής με τον άνθρωπο και τα καθημερινά του προβλήματα, στοχεύοντας στην ποιοτικά καλύτερη και ταχύτερη εξυπηρέτησή του. Με αυτή την έννοια, η ΤΑ με την αμεσότητα επαφής που έχει με τον πολίτη, δίνει έναν πιο ανθρώπινο χαρακτήρα στη διαχείριση των δημοσίων θεμάτων και αναδεικνύεται ως ένας ουσιαστικός παράγοντας εμβάθυνσης της δημοκρατίας και ανάπτυξης.
Δυστυχώς όμως, το 1974 στάθηκε ο ιστορικός σταθμός που ανέτρεψε την οποιαδήποτε αναπτυξιακή ή άλλη προσπάθεια. Με την επανασύστασή τους και την εκλογή Δημοτικών Συμβουλίων οι δήμοι διαμορφώνουν πολιτικές και αναπτύσσουν ζηλευτές δράσεις θέτοντας τα θεμέλια και τη θέληση να είναι βιώσιμοι. Αποστολή τους είναι η μέριμνα για την ποιότητα ζωής των προσφυγών δημοτών τους μέσα από τη διαχείριση του πόθου για επιστροφή και των αναγκών των προσφύγων.
Μέσα από τις σημαντικότατες πολιτικές και δράσεις που αναπτύσσουν για το εθνικό μας πρόβλημα και τη συντήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς πρέπει κατά τη γνώμη μας να διαμορφώσουν πολιτικές και δράσεις με έμφαση και στην άσκηση κοινωνικής πολιτικής.
Η πρόκληση της σύγκλισης με την ευρωπαϊκή πραγματικότητα, η οποία περνάει και μέσα από τη μεταρρύθμιση του κράτους και την ουσιαστική συμμετοχή της αυτοδιοίκησης στον αναπτυξιακό σχεδιασμό, η ανάγκη για την παροχή υψηλού επιπέδου υπηρεσιών στους πολίτες, αλλά και τη δημιουργία ενός πιο αποτελεσματικού μηχανισμού τοπικής ανάπτυξης, επιβάλλουν τον επαναπροσδιορισμό των μειζόνων θεμάτων της αυτοδιοίκησης, με σύγχρονους όρους και επιστημονικές μεθόδους, που δεν θα διακατέχονται από τα χαρακτηριστικά, τη μονομέρεια ή τις δουλείες που συνεπιφέρει η εκάστοτε πολιτική, οικονομική –και συνήθως χρονικά πιεστική- συγκυρία.
Οι εκτοπισμένοι δήμοι έχουν αρχίσει ήδη, αναγνωρίζοντας τις ανάγκες των προσφύγων δημοτών τους, τις διαδικασίες σχεδιασμού, και ειδικότερα τους τρόπους με τους οποίους η ΤΑ εντάσσεται στην «αλυσίδα κοινωνικής πολιτικής», όπως αυτή ασκείται διαδοχικά από το ευρωπαϊκό μέχρι το τοπικό επίπεδο. Πώς δηλαδή οι δήμοι ενσωματώνονται στην αλυσίδα παραγωγής δημοσίων πολιτικών κοινωνικού χαρακτήρα, και πώς τα προγράμματα που αναπτύσσουν προκύπτουν καθοδικά από τους ευρωπαϊκούς και κυβερνητικούς σχεδιασμούς.
Ο όρος «κοινωνική πολιτική» αναφέρεται στο σύνολο των παροχών σε χρήμα ή σε είδος από πρόγραμμα κοινωνικής προστασίας που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση ενός καθορισμένου συνόλου κινδύνων και αναγκών. Στη βιβλιογραφία ο όρος κοινωνική πολιτική συνδέεται γενικότερα με την καταγραφή, ιεράρχηση και κάλυψη κοινωνικών κινδύνων και αναγκών μέσα από σύνολα ρυθμίσεων και παροχών σε τομείς όπως:
-
η υγεία
-
οι προνοιακές υπηρεσίες, νοούμενες ως σύνολο παρεμβάσεων που στοχεύουν στην εξατομικευμένη φροντίδα και κάλυψη αναγκών συνδεδεμένων ιδίως με:
-
την παιδική μέριμνα
-
την προστασία της τρίτης ηλικίας
-
την ενίσχυση της οικογένειας
-
την υποστήριξη ατόμων με αναπηρίες.
Είναι υποχρέωση τους ως βιώσιμοι δήμοι να αναπτύξουν την μέριμνα εκείνη για τις κοινωνικές ανάγκες των δημοτών τους. Αναντίλεκτα οι εκτοπισμένοι δήμοι έχουν ήδη αρχίσει την προσπάθεια αυτή. Αναφέρουμε ως παραδείγματα τις προσπάθειες και τη μέριμνα των δήμων για τους αναξιοπαθούντες δημότες τους, τους φοιτητές τους και τους μαθητές τους με ταμεία υποτροφιών, την πρόταση για δημιουργία και λειτουργία Κέντρων Ανοικτής Προστασίας Ηλικιωμένων
(ΚΑΠΗ). Με τον τρόπο αυτό όχι μόνον διαχειρίζονται την ποιότητα ζωής αλλά δίνουν στην κοινωνία ένα ηχηρό στίγμα ότι όχι απλά υπάρχουν σαν δήμοι αλλά είναι ισχυρές οντότητες που θέλουν να είναι βιώσιμοι οργανισμοί με ανθρωποκεντρικές πολιτικές μέσα από την κοινωνική πολιτική.
Ως παράδειγμα, επίσης, αναφέρουμε το Μέλαθρο Αγωνιστών της Ε.Ο.Κ.Α. (το οποίο δεν ανήκει σε δήμο αλλά ως ίδρυμα εκτιμάται από όλη την Κύπρο) που από απλό γηροκομείο εξελίχθηκε σε ένα φημισμένο Κέντρο Αποκατάστασης στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου με τους πάντες να θαυμάζουν και να ζητούν τη συμβολή του σε πολλά μέλη της κοινωνίας μας που παρουσιάζουν σχετικά προβλήματα υγείας. Ακόμα και άτομα που πρόσκεινται σε ομάδες που είναι ενάντια στην ιδέα της Ε.Ο.Κ.Α. προστρέχουν σ’ αυτό.
Και οι εκτοπισμένοι δήμοι πέραν από τις πολιτικές και πολιτιστικές τους προσπάθειες θα πρέπει να σταλθούν δίπλα στους δημότες και ως φορείς κοινωνικής πρόνοιας και κοινωνικής αλληλεγγύης. Να διαμορφώσουν και να ενισχύσουν την προσφερόμενη υποδομή για το βρέφος, το παιδί, τον ηλικιωμένο, τον αναξιοπαθούντα.
Στις παλιές καλές μέρες πριν το 1974, απέδειξαν τον καινοτόμο αναπτυξιακό τους προσανατολισμό, γιατί όχι και τώρα; Το κράτος μέσα από τη σχετική φορολογική αποκέντρωση (μέσα από ειδική φόρμουλα) και την επίδειξη της ανάλογης εμπιστοσύνης προς αυτούς τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) θα πρέπει να σταθεί αρωγός και ο βασικός τους αιμοδότης στην καινούρια αυτή προσπάθεια τόσο στον τομέα της υποδομής όσο και στη χρηματοδότησή τους για μια πραγματική και βιώσιμη Τοπική Αυτοδιοίκηση. Η εμπιστοσύνη, η ισοτιμία από τη Δημοκρατία, η μεθοδικότητα, η καινοτομία και γενικά η ανάπτυξη θα πρέπει να χαρακτηρίζουν και πάλι τους βιώσιμους αυτούς δήμους.
Σημαντικό είναι επίσης οι οργανισμοί αυτοί να προχωρήσουν στην αξιοποίηση και του ιδιωτικού τομέα στην προσπάθεια αυτή. Με τη σύσταση είτε Δημοτικών Επιχειρήσεων Κοινωνικής Πρόνοιας ή συμπράξεων με τον ιδιωτικό τομέα, με στόχο την εξεύρεση πόρων, οι Εκτοπισμένοι Δήμοι θα πρέπει να προχωρήσουν μπροστά με καινοτόμες δράσεις για βιώσιμη ανθρωποκεντρική ανάπτυξη. Ως δημοτική επιχείρηση νοείται μια συλλογική οντότητα με συγκεκριμένο έργο κοινού ενδιαφέροντος, όπου τουλάχιστον το 50% του κεφαλαίου της ανήκει σε έναν ή περισσότερους Ο.Τ.Α. ή λιγότερο από το 50%, εφόσον αυτοί οι Ο.Τ.Α. διατηρούν, πρακτικά, ουσιαστικό έλεγχο στις δραστηριότητες της επιχείρησης.
Η περίοδος που διανύουμε είναι μία περίοδος αλλαγών. Πολλά από τα «παραδοσιακά» μονοπώλια καταργήθηκαν ή πρόκειται να καταργηθούν. Νέες αγορές ανοίγουν και νέοι παίκτες εισέρχονται στο παιχνίδι. Τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής είναι ότι δημιουργούνται νέα προϊόντα και υπηρεσίες, καινούργιες δομές εμφανίζονται στις κλαδικές και τοπικές αγορές, ενώ παράλληλα παρουσιάζονται και νέοι μηχανισμοί διαμόρφωσης τιμολόγησης υπηρεσιών.
Ακόμα και μέσα από τη διαδημοτική συνεργασία έχουν τη δύναμη να προσχωρήσουν στη διαμόρφωση εκείνων των υποδομών που είναι αναγκαίες για τους πρόσφυγες δημότες τους.
Είναι καιρός πλέον οι εκτοπισμένοι δήμοι, παράλληλα με τις πολύτιμες εθνικές υπηρεσίες που προσφέρουν, να προχωρήσουν και με ανθρωποκεντρικές πολιτικές και δράσεις χωρίς τις οποιεσδήποτε αναστολές και αντιδράσεις από τον οποιοδήποτε. Σεβόμενοι την ιστορία τους, την καινοτομία και την ανάγκη για βιώσιμη ανάπτυξη μέσα από την κοινωνική συνοχή ας προχωρήσουν σε ριζοσπαστικές πλέον προσεγγίσεις, με την ανάπτυξη συνεργασιών, συμπράξεων ή επιχειρηματικότητας, στα πολλά προβλήματα που απασχολούν τους πρόσφυγες δημότες τους.
Είναι υποχρέωση του κράτους να επιδείξει την απαραίτητη εμπιστοσύνη προς τους οργανισμούς αυτούς ασκώντας φυσικά τον αναγκαίο εποπτικό ρόλο στα πλαίσια της αποκέντρωσης του κράτους και της μεταβίβασης αρμοδιοτήτων προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση.
Παλαιότερα τους εμπιστεύθηκε… Τώρα;
Μπορούν. . . !
