του Χριστόφορου Φωκαΐδη
Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και ο συνεπακόλουθος αντίκτυπος στην πραγματική οικονομία οδήγησε πολλούς στη βεβιασμένη εκτίμηση πως η οικονομία της ελεύθερης αγοράς έχει φτάσει στο τέλος της.
Δεν είναι η πρώτη φορά από τον καιρό της εμφάνισης του καπιταλισμού που επιχειρούνται ανάλογες προβλέψεις. Ωστόσο, ούτε η κρίση του 1929, ούτε οι δυο παγκόσμιοι πόλεμοι οδήγησαν σ’ αυτό το αποτέλεσμα.
Στην πραγματικότητα, και όσο κι’ αν κανείς μπορεί να διαφωνεί με τον Fukuyama για το ότι στην επιστήμη της ιστορίας δεν υπάρχουν νομοτέλειες, αποτελεί γεγονός σήμερα αυτό που υπεδείκνυε το 1989 στο περιβόητο άρθρο του «Το τέλος της Ιστορίας», μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Αποτελεί γεγονός πως η φιλελεύθερη δημοκρατία, παρά τα ελλείμματά της, είναι το μόνο από τα υπάρχοντα πολιτικοοικονομικά συστήματα που μπορεί να εγγυηθεί βιώσιμη ανάπτυξη και ευημερία σε συνθήκες δημοκρατίας και κοινωνικής προόδου.
Γεγονός αποτελεί, βεβαίως, και ότι στην εξέλιξη του φιλελεύθερου μοντέλου υιοθετήθηκαν σημαντικά στοιχεία που προέβαλε ως προτεραιότητες ο σοσιαλισμός. Η οικοδόμηση του ισχυρού κοινωνικού κράτους στην Ευρώπη, μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αποτελεί ουσιαστικά προϊόν ενός μεγάλου consensus μεταξύ χριστιανοδημοκρατικών και σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων που διαμορφώθηκε στο ιστορικό πλαίσιο της ψυχροπολεμικής σύγκρουσης των ιδεολογιών.
Έτσι, στην πορεία του χρόνου ενώ ο υπαρκτός σοσιαλισμός κατέρρεε στην Ανατολική Ευρώπη, η προσαρμοστικότητα και ο πραγματισμός του φιλελευθερισμού, συνέβαλαν στο να καταστεί κυρίαρχος παρά τις διάφορες κρίσεις από τις οποίες είχε διέλθει αλλά και τις διαφορετικές προκλήσεις κάθε εποχής.
Η σημερινή παγκόσμια οικονομική κρίση συνιστά μια άλλη μεγάλη πρόκληση. Σίγουρα δεν θα είναι εύκολη η αντιμετώπισή της και σίγουρα κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί πως θα έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις. Σε καμιά περίπτωση, όμως, δεν συνιστά ούτε δικαίωση του μαρξισμού, ούτε βεβαίως των πολέμιων της παγκοσμιοποίησης.
Το πρόβλημα δεν έγκειται, ουσιαστικά, στην οικονομία της ελεύθερης αγοράς αλλά στην αδυναμία εποπτείας και ρύθμισής της σε παγκόσμιο επίπεδο. Με άλλα λόγια, το πρόβλημα σήμερα δεν είναι στην παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, που ούτως ή άλλως είναι αναπόφευκτη ως φυσιολογική συνέπεια της τεχνολογικής προόδου. Το πρόβλημα είναι στο γεγονός ότι δεν έχουν παγκοσμιοποιηθεί στον ίδιο βαθμό οι μηχανισμοί δημοκρατικού ελέγχου της οικονομίας.
Είναι προφανές, όπως σημείωσε πριν λίγες μέρες η Καγκελάριος της Γερμανίας Angela Merkel, πως η παγκοσμιοποίηση «δεν διαθέτει τους αναγκαίους μηχανισμούς» για να υπάρξει λύση στο πρόβλημα. Προτείνοντας την δημιουργία ενός «Συμβουλίου Οικονομίας» των Ηνωμένων Εθνών για τον έλεγχο των αγορών, κάτι αντίστοιχο δηλαδή του Συμβούλιου Ασφαλείας, σημείωσε χαρακτηριστικά πως «κατά τον ίδιο τρόπο που έχουμε Χάρτα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, χρειαζόμαστε μια Χάρτα για την επιχειρηματικότητα διεθνώς».
Αυτό που βιώνουμε σήμερα δεν είναι τίποτε άλλο απ’ αυτό που ο Benjamin Barber εκτιμούσε σε σχετικό άρθρο του το 2001, ότι δηλαδή η οικονομία έχει ξεφύγει από το θεσμικό δημοκρατικό πλαίσιο του έθνους-κράτους και ως εκ τούτου έχει πάψει να είναι υπόλογη σε δημοκρατικό έλεγχο.
Το ζητούμενο λοιπόν σήμερα, δεν είναι πώς θα αναστρέψουμε την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας αλλά μάλλον πώς θα πραγκοσμιοποιήσουμε τη δημοκρατία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί το πιο προχωρημένο εγχείρημα σε διεθνές επίπεδο για την αντιμετώπιση αυτής της μεγάλης πρόκλησης. Η εκλογή Ομπάμα πρόσφατα στις Ηνωμένες Πολιτείες προσθέτει βάσιμα συγκρατημένες προσδοκίες πως η ανθρωπότητα μπορεί να ελπίζει σε πιο συλλογικά βήματα προς την κατεύθυνση ενός νέου διεθνούς θεσμικού πλαισίου που θα διασφαλίζει τον δημοκρατικό έλεγχο και την εποπτεία της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας.
