του Χριστόφορου Φωκαΐδη
«Όταν γνωρίζεις καλά τον εχθρό σου και γνωρίζεις και τον εαυτό σου καλά, μπορείς να δώσεις εκατό μάχες και να κερδίσεις και τις εκατό» (Σουν Τσου: Η Τέχνη του Πολέμου)
Δεν θα ασχοληθώ εδώ με το πόσο καλά γνωρίζουμε, ως ελληνοκυπριακή πλευρά, τον εαυτό μας, αν και εύλογα κάποιος μπορεί να ανησυχεί ακόμα και γι’ αυτό το στοιχειώδες.
Αυτό που είναι σίγουρα ανησυχητικό, στην αρχή ειδικά μιας κρίσιμης φάσης των συνομιλιών για το Κυπριακό, είναι η έλλειψη γνώσης σε σχέση με τον στρατηγικό μας αντίπαλο. Και δεν αναφέρομαι εδώ στην τουρκοκυπριακή πλευρά, χωρίς αυτό να συνιστά υποτίμηση του ρόλου που μπορεί να διαδραματίσει. Αναφέρομαι στην Τουρκία, που όπως συχνά-πυκνά λέγεται κρατά το κλειδί της λύσης. Οι στερεότυπες αναλύσεις που συνήθως ακούονται περί της διαχρονικά αμετάβλητης τουρκικής εξωτερικής πολιτικής δεν αποτυπώνουν παρά ένα μέρος της πραγματικότητας. Το κυριότερο όμως είναι, πως κατά κανόνα, είναι τόσο ρηχές που καθίστανται πολλές φορές επικίνδυνες, αφού δεν μας επιτρέπουν να αναγνώσουμε σωστά τις εξελίξεις στη γειτονική χώρα και να πάρουμε τις ενδεδειγμένες αποφάσεις. Αρκεί να θυμηθούμε πόσο λανθασμένα ερμηνεύσαμε τις προθέσεις της Τουρκίας τον Ιανουάριο του 2004, όταν εγκλωβιστήκαμε στην αποδοχή της επιδιαιτησίας που μας οδήγησε στο δημοψήφισμα.
Ο άνθρωπος, που όντας αρχισύμβουλος του Ερντογάν από το 2003 για θέματα εξωτερικής πολιτικής, διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο και τότε στη λήψη αποφάσεων, είναι σήμερα επίσημα ο επικεφαλής της τουρκικής διπλωματίας. Βεβαίως, η εξωτερική πολιτική μιας χώρας, και ιδιαίτερα μιας χώρας όπως η Τουρκία, που στο εσωτερικό της αναπτύσσονται αντίρροπες δυναμικές με ιστορικό και πολιτιστικό βάθος και με δεδομένο το ρόλο του στρατού, η εξωτερική πολιτική δεν θα μπορούσε ποτέ να ήταν υπόθεση ενός ανδρός ή μιας ηγεσίας.
Ωστόσο, κατά γενική παραδοχή, ο Αχμέτ Νταβούτογλου θεωρείται σήμερα ο αρχιτέκτονας της νέας εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας, που βασίζεται όπως ο ίδιος αναφέρει, στην πολιτική των «μηδενικών προβλημάτων» και στη «μέγιστη συνεργασία» με τους γείτονες της. Με την ανάληψη του Υπουργείου Εξωτερικών, πριν από τέσσερις μήνες, του δίνεται πλέον η ευκαιρία, να διαδραματίσει ακόμα πιο ενεργό και άμεσο ρόλο στη χάραξη πολιτικής παραμερίζοντας σε σημαντικό βαθμό παλιά γεράκια της τουρκικής διπλωματίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο μέχρι πρότινος Μόνιμος Υφυπουργός στο Τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών και υπεύθυνος για το Κυπριακό, Ερτουρούλ Απακάν, μετατέθηκε τον περασμένο μήνα στη Νέα Υόρκη.
Ο Νταβούτογλου ήταν αυτός που εισήγαγε το δόγμα του «στρατηγικού βάθους» στην τουρκική εξωτερική πολιτική, το οποίο παρουσιάζει αναλυτικά στο ομώνυμο βιβλίο που ο ίδιος συνέγραψε ως καθηγητής Διεθνών Σχέσεων. Βάσει του δόγματος αυτού, η γεωστρατηγική θέση της Τουρκίας, το μέγεθος και οι ιστορικές και πολιτιστικές της ρίζες, την καθιστούν ικανή να διευρύνει τους ορίζοντες επιρροής της πολύ πέραν των εθνικών της συνόρων. Είναι γι’ αυτό άλλωστε που η πολιτική του έχει χαρακτηριστεί και ως νέο-οθωμανική.
Προϋπόθεση για μια τέτοια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική είναι για τον Νταβούτογλου, η δημιουργία συνθηκών σταθερότητας και ανάπτυξης στο εσωτερικό και η προαγωγή της οικονομικής αλληλεξάρτησης αλλά και της πολιτιστικής διπλωματίας στο εξωτερικό. Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να παραμένει βασική προτεραιότητα. Με βάση τη νέα προσέγγιση Νταβούτογλου, όμως, η Τουρκία θα επιτύχει το στόχο αυτό αν καταστήσει τον εαυτό της αναγκαίο για την Ευρώπη, μέσα από μια πολυεπίπεδη διπλωματία που θα αναδεικνύει ακριβώς τα οφέλη από την ένταξη της Τουρκίας, για την ίδια την Ευρώπη.
Στο πλαίσιο της νέας τουρκικής στρατηγικής θα πρέπει να εντάξουμε τις συνεχείς πρωτοβουλίες της Τουρκίας προκειμένου να καταστεί στρατηγικός ενεργειακός κόμβος, την ανάληψη δράσης για διαμεσολάβηση σε διάφορες διενέξεις από τη Μέση Ανατολή μέχρι την Ινδία, την εκλογή της ως μη μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας ή την ανάληψη της θέσης του Γενικού Γραμματέα της Ισλαμικής Διάσκεψης. Την ίδια στιγμή παρακολουθούμε την Τουρκία να ανοίγει μεγάλα θέματα που αποτελούσαν ταμπού για δεκαετίες στην τουρκική κοινωνία, όπως τα βήματα αποκατάστασης των σχέσεων της με την Αρμενία, η νέα προσέγγιση στο Κουρδικό αλλά και η αλλαγή στην επικοινωνιακή της πολιτική σε σχέση με το Κυπριακό.
Η τελευταία παράνομη επίσκεψη Νταβούτογλου στην κατεχόμενη Κύπρο, κατά την οποία μας κάλεσε, ούτε λίγο ούτε πολύ, «να μην καθυστερούμε την ειρήνη», καταδεικνύει αν μη τι άλλο την αλλαγή στη ρητορική που επήλθε στην τουρκική πολιτική, που μέχρι πριν λίγα χρόνια θεωρούσε το Κυπριακό λυμένο από το 1974. Θα μπορούσε κάποιος εύλογα να ισχυριστεί ότι δεν έχουμε ακόμα δει σημαντικά βήματα από πλευράς Τουρκίας που στην πράξη να συνιστούν αλλαγή στάσης. Έχουμε όμως αρκετές δηλώσεις και στοιχεία, που μέσα στο συνολικό πλαίσιο στρατηγικής που προδιέγραψα πιο πάνω, θα πρέπει να μας προβληματίσουν. Να μας προβληματίσουν ως προς το ποιο θα είναι το επόμενο βήμα της Τουρκίας στο Κυπριακό.
Η νέα αυτή προσέγγιση μπορεί να δημιουργεί ευκαιρίες για μας, μπορεί να εμπεριέχει και κινδύνους. Στη δική μας πλευρά εναπόκειται να διαμορφώσει τέτοια στρατηγική που να λαμβάνει υπόψη όλα τα δεδομένα και να έχει προβλέψεις για όλα τα σενάρια. Για να γίνει όμως αυτό θα πρέπει να αποκρυπτογραφήσουμε καλά την τουρκική πολιτική αλλά και να ερμηνεύσουμε σωστά τις δυναμικές που εξελίσσονται αυτή τη στιγμή στο εσωτερικό της Τουρκίας. Χωρίς αυτό, αξιόπιστη στρατηγική δεν μπορεί να υπάρξει.
