του Χριστόφορου Φωκαΐδη
Όταν κατάρρευσε ο κομμουνισμός στην Ανατολική Ευρώπη, η Φινλανδία που κατά τη διάρκεια του Ψυχρού πολέμου είχε υποχρεωθεί από τη Σοβιετική Ένωση να λειτουργεί υπό καθεστώς «περιορισμένης κυριαρχίας» (βλ. σχετικό όρο Διεθνών Σχέσεων- «φινλανδοποίηση») πρότεινε όπως δημιουργηθεί ένα περιφερειακό σχήμα συνεργασίας στη βόρεια Ευρώπη. Στο σχήμα αυτό, εκτός από τις βόρειες χώρες μέλη της Ε.Ε., συμμετείχαν οι Βαλτικές χώρες και η Πολωνία (τότε δεν ήταν ακόμα μέλη), η Ισλανδία, η Νορβηγία και η Ρωσία.
Μέσα από την πολιτική αυτή, η οποία προωθούσε τα εμπορικά και οικονομικά συμφέροντα της Ένωσης και των συμμετεχόντων κρατών, επιδίωξη ήταν και η σταδιακή προσαρμογή των κρατών μη μελών στα πολιτικά και οικονομικά πρότυπα της Ε.Ε.. Την ίδια ώρα, στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής (που πήρε το όνομα «Βόρεια Διάσταση»), η Φινλανδία επαναπροσδιόριζε τους άνισους όρους των διμερών της σχέσεων με τη Ρωσία, αξιοποιώντας τα θεσμικά εργαλεία που της παρείχε η συμμετοχή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Έχω την άποψη πως μια ανάλογη πολιτική μπορεί να προτείνει σήμερα και η Κύπρος, μια πολιτική «Ανατολικομεσογειακής Διάστασης» (East-Med Dimension). Η Κύπρος έχει ανάγκη σήμερα να διασφαλίσει ένα ασφαλές περιβάλλον μέσα στο οποίο θα καταστεί δυνατή η αξιοποίηση ενδεχόμενων κοιτασμάτων φυσικού αερίου αλλά και η συγκράτηση της τουρκικής ηγεμονικής πολιτικής στην Ανατολική Μεσόγειο. Γιατί, ας μην έχουμε καμιά αμφιβολία, οι προκλήσεις και οι απειλές της Τουρκίας έχουν στρατηγικό χαρακτήρα και ως τέτοιες θα βρίσκονται συνεχώς μπροστά μας.
Οι νέες εξελίξεις μετά την Αραβική Άνοιξη αλλά και η εξάντληση της αποτελεσματικότητας των υφιστάμενων πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Μεσόγειο, δημιουργούν μια ιδιαίτερα ευνοϊκή πολιτική συγκυρία για την προώθηση μιας ανάλογης πρότασης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ανάγκη σήμερα να βρίσκεται κοντά και να επηρεάζει τις εξελίξεις στην άμεση περιφέρεια της, ενόψει μάλιστα των νέων ενεργειακών δεδομένων που δημιουργούνται.
Ένα ευρω-κεντρικό σχήμα περιφερειακής συνεργασίας, που θα εντάσσει τα κράτη της περιοχής στην προοπτική μιας αμοιβαία επωφελούς αλληλεξάρτησης είναι προς το συμφέρον σήμερα και της Ε.Ε. και των κρατών της περιοχής. Όπως επίσης και η δημιουργία μηχανισμών κινητροδότησης της διαδικασίας εκδημοκρατισμού, ειδικότερα μετά την «Αραβική Άνοιξη».
Σε ένα τέτοιο σχήμα, αναπόφευκτα, θα πρέπει να συμμετάσχει και η Τουρκία. Το σημαντικό, όμως, είναι ότι δεν θα μπορεί να ορίσει το πλαίσιο και τους κανόνες. Αντίθετα, μάλιστα θα πρέπει να δεσμεύεται από αυτούς. Η Τουρκία προτιμά είτε να μην υπάρχει πλαίσιο, οπότε μπορεί να επιβάλλει τους δικούς τους κανόνες με όρους ισχύος ή, αν υπάρχει πλαίσιο, να ορίζεται απ’ αυτή. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου είχε προτείνει, για παράδειγμα, πριν λίγους μήνες τη δημιουργία μιας Οθωμανικής Κοινοπολιτείας, αντίστοιχη με αυτή που διατηρεί η Αγγλία με τις πρώην αποικίες της. Κάτι ανάλογο, βεβαίως, φαντάζει εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι αδύνατο, παρά την ομολογουμένως σημαντική άνοδο της επιρροής της Τουρκίας σε χώρες της περιοχής.
Είναι εδώ όμως που η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί και πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες. Ένα σχήμα περιφερειακής συνεργασίας, υπό το πρίσμα μιας νέας ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής για την Ανατολική Μεσόγειο, προσφέρει όμως και στην Κύπρο τη δυνατότητα να αναδείξει το ρόλο της ως γέφυρα μεταξύ Μέσης Ανατολής και Ε.Ε.. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, η Κύπρος μπορεί επίσης να αντιμετωπίσει αποτελεσματικότερα τον κίνδυνο εκμετάλλευσης από πλευράς Τουρκίας, της στρατηγικής της σύμπραξης με το Ισραήλ, ενόψει ειδικότερα ενδεχόμενων εξελίξεων σε Κυπριακό και Παλαιστινιακό.
Καταληκτικά, λοιπόν, θα έλεγα πως η συγκράτηση (containment) της τουρκικής αναθεωρητικής πολιτικής και η αντιμετώπιση της στρατηγικής της, που στηρίζεται στη γεωπολιτική ισχύ, δεν αντιμετωπίζεται με τυπικά διαβήματα και φραστικές καταγγελίες σε διάφορα φόρα. Πόσο μάλλον με άναρθρες κραυγές για εσωτερική κατανάλωση. Μπορεί μόνο να αντιμετωπιστεί μέσα από συγκεκριμένες στρατηγικές που θα αξιοποιούν θεσμικά εργαλεία και πολιτικές στο ευρωπαϊκό πλαίσιο.
