Η αλήθεια για το όριο συνταξιοδότησης

του Αβέρωφ Νεοφύτου

Στο διανεμητικό σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης που εφαρμόζει η χώρα μας, η σύνταξη είναι μια προσφορά που καταβάλλουν οι σημερινοί εργαζόμενοι ώστε η προηγούμενη γενεά, που σταμάτησε πλέον να εργάζεται, να μπορεί να έχει ένα αξιοπρεπές εισόδημα. Είναι με άλλα λόγια μια προσφορά προς αυτούς που με τους κόπους τους έφεραν την κοινωνία μας στο επίπεδο που βρίσκεται σήμερα.

Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός πως η κοινωνία μας έκανε μεγάλα άλματα προόδου τα τελευταία 60 χρόνια σε πολλούς τομείς που έχουν σχέση με την ποιότητα ζωής. Η διατροφή των πολιτών και το βιοτικό επίπεδο έχουν βελτιωθεί αισθητά και η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη σημείωσε τεράστια άλματα προς τα εμπρός. Ως εκ τούτου, έχουμε το θετικότατο αποτέλεσμα, την αύξηση της προσδοκώμενης διάρκειας ζωής. Με άλλα λόγια οι άνθρωποι σήμερα ζουν πολύ περισσότερο από ότι ζούσαν πριν από 60 χρόνια. Και θα ζουν ακόμα περισσότερο τα επόμενα σαράντα χρόνια.

Η προσδοκώμενη διάρκεια ζωής κατά τη γέννηση το 1950 ήταν μόλις 63[1] χρόνια για τους άντρες και 69[2] χρόνια για τις γυναίκες. Το 2009 η προσδοκώμενη διάρκεια ζωής έφτασε τα 78[3] χρόνια για τους άντρες και τα 82[4] χρόνια για τις γυναίκες. Δηλαδή το προσδόκιμο ζωής σε μια εξηκονταετία αυξήθηκε κατά 15 χρόνια για τους άντρες και 13 χρόνια για τις γυναίκες.

Η γήρανση του πληθυσμού, λόγω της συνεχόμενης αύξησης του προσδόκιμου ζωής, σε συνδυασμό με την υπογεννητικότητα, αυξάνουν τις πιέσεις που αντιμετωπίζει το συνταξιοδοτικό μας σύστημα. Ενδεικτικά αναφέρω πως ο αριθμός εισφορέων ανά συνταξιούχο το 2010 ήταν 3.6. Δηλαδή για κάθε 3.6 άτομα που εργάζονταν και κατέβαλλαν εισφορές στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων το 2010, υπήρχε και ένας συνταξιούχος. Το 2060 ο αριθμός αυτός θα μειωθεί στο 1.2. Με άλλα λόγια για κάθε 1.2 άτομα που καταβάλλουν εισφορές θα υπάρχει και ένας συνταξιούχος. Πιο απλά ο καθένας που θα εργάζεται το 2060 θα πρέπει, μέσω των εισφορών που θα καταβάλλει, να συντηρεί και ένα συνταξιούχο. Αυτά φαίνονται στον Πίνακα 1[6] που ακολουθεί.

Πίνακας 1: Προβλέψεις Εισφορέων και Συνταξιούχων ΤΚΑ 2010 – 2060

Και επειδή αυτή την στιγμή που μιλούμε κανένα συνταξιοδοτικό ταμείο του κράτους δεν έχει αποθεματικό, παρά μόνο οφειλές, ο καθένας από εμάς μπορεί να αντιληφθεί το μέγεθος του προβλήματος. Ενδεικτικά αναφέρω πως το κράτος οφείλει πέραν των €7,2δις στο ΤΚΑ, πέραν των €180εκ σε ταμεία συντάξεως της τοπικής αυτοδιοίκησης και πέραν των €300εκ. σε ταμεία συντάξεως των διάφορων ημικρατικών οργανισμών. Συνολικά περίπου €7,7δις οφείλει το κράτος σε συνταξιοδοτικά ταμεία ή περίπου 42% του ΑΕΠ μας. Για να πληρωθούν οι προβλεπόμενες συντάξεις μέχρι και το 2060, ολόκληρο το χρέος των €7,2δις θα πρέπει να έχει εξοφληθεί προς το ΤΚΑ, συν τους τόκους που θα πρέπει επίσης να καταβάλλονται σε ετήσια βάση και που θα αυξήσουν την οφειλή κατά πολύ. Το 2060, ο κάθε εργαζόμενος, θα πρέπει μέσω των εισφορών που θα καταβάλλει να συντηρεί και ένα σχεδόν συνταξιούχο. Και αυτές οι εισφορές θα είναι επιπρόσθετες από τους άλλους φόρους που θα έχει να καταβάλλει (φόρος εισοδήματος, ΦΠΑ, εισφορές για το ΓΕΣΥ κτλ). Αλλά επιπρόσθετα από όλα αυτά, οι νέοι εργαζόμενοι από τώρα μέχρι και το 2060 θα πρέπει να καταβάλλουν και αυξημένες εισφορές για να γίνει η αποπληρωμή των οφειλών προς το ΤΚΑ συν τους οφειλόμενους τόκους και να δημιουργηθεί πραγματικό αποθεματικό. Περίπου 1% του ΑΕΠ μας κάθε χρόνο ή περίπου €180εκ. για τα επόμενα 50 περίπου χρόνια θα πρέπει να καταβληθεί σε εισφορές προς το ΤΚΑ, επί πλέον των κανονικών εισφορών που θα πρέπει και αυτές να καταβάλλονται. Τις δαπάνες αυτές για τα επόμενα 50 χρόνια θα τις καλύψουν φυσικά οι εργαζόμενοι της περιόδου αυτής, δηλαδή, η σημερινή νέα γενιά!

Δεδομένου ότι τα αποθεματικά δεν υπάρχουν, τότε ο μοναδικός τρόπος αποπληρωμής είναι με κρατικό δανεισμό, αύξηση φορολογιών, εκποίηση κρατικής περιουσίας ή συνδυασμό των πιο πάνω. Επομένως, η μακροχρόνια δημοσιονομική εξυγίανση είναι ανέφικτη χωρίς λύση του συνταξιοδοτικού.

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει ήδη συμφωνήσει με τους Ευρωπαίους εταίρους μας πως το όριο συνταξιοδότησης θα πρέπει να διασυνδεθεί με το προσδόκιμο ζωής, ως μέρος ευρύτερης συμφωνίας για καλύτερη δημοσιονομική διαχείριση των πόρων των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και αυτό γιατί το συνταξιοδοτικό αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της δημοσιονομικής εξυγίανσης και της βιωσιμότητας των δημοσίων οικονομικών που επιχειρείται να επιβληθεί σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Το σχετικό απόσπασμα της δέσμευσης του Προέδρου παρουσιάζεται αυτούσιο.

«Η πρόοδος προς την επίτευξη των ανωτέρω στόχων θα παρακολουθείται σε πολιτικό επίπεδο από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων, βάσει σειράς δεικτών που θα καλύπτουν την ανταγωνιστικότητα, την απασχόληση, τη δημοσιονομική διατηρησιμότητα και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Οι χώρες που αντιμετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις σε οποιονδήποτε από τους τομείς αυτούς θα εντοπίζονται και θα πρέπει να δεσμεύονται για την αντιμετώπιση των συγκεκριμένων προκλήσεων εντός δεδομένου χρονοδιαγράμματος…

γ. Ενίσχυση της διατηρησιμότητας των δημοσίων οικονομικών

Προκειμένου να εξασφαλισθεί η πλήρης εφαρμογή του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης θα δοθεί η μέγιστη προσοχή στα εξής:

Βιωσιμότητα των συντάξεων, της υγειονομικής περίθαλψης και των κοινωνικών παροχών

… Οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις για την εξασφάλιση της βιωσιμότητας και της επάρκειας των συντάξεων και των κοινωνικών παροχών θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν:

• Ευθυγράμμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος προς την εθνική δημογραφική κατάσταση, για παράδειγμα με ευθυγράμμιση της πραγματικής ηλικίας συνταξιοδότησης προς το προσδόκιμο ζωής ή με αύξηση των εισφορών,

• Περιορισμό των συστημάτων πρόωρης συνταξιοδότησης και χρήση στοχοθετημένων κινήτρων για την απασχόληση των εργαζομένων προχωρημένης ηλικίας[7]».

Επιπρόσθετα στην Λευκή Βίβλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με τίτλο «Ατζέντα για Επαρκείς, Ασφαλείς και Βιώσιμες Συντάξεις» γίνεται ξεκάθαρη εισήγηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πως το όριο συνταξιοδότησης θα πρέπει να διασυνδεθεί με αυξήσεις στο προσδόκιμο ζωής και πως θα πρέπει να περιορισθούν σχέδια πρόωρης αφυπηρέτησης. Το σχετικό απόσπασμα παρουσιάζεται αυτούσιο.

«Ειδικότερα, η Επιτροπή συνέστησε:

α) τη σύνδεση της ηλικίας συνταξιοδότησης με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής,

β) τον περιορισμό της πρόσβασης σε συστήματα πρόωρης συνταξιοδότησης και άλλες οδούς πρόωρης εξόδου από την εργασία,[8]»

Ο Δρ. Χριστόφορος Πισσαρίδης, ο συμπατριώτης μας που τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ, έχει ταχθεί δημόσια υπέρ της αύξησης του ορίου συνταξιοδότησης και διασύνδεσης του με το προσδόκιμο ζωής, σε πρόσφατη συνέντευξη του στο ΚΥΠΕ[9]. Εισηγήθηκε επίσης πως τα όρια συνταξιοδότησης του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα ευθυγραμμιστούν και όπως πάνε και τα δύο στο 65^ο έτος το αργότερο μέχρι το 2014 και μέχρι το 2017 να ανεβούν στο 67^ο έτος. «Το να είμαστε εναντίον της αύξησης της ηλικίας αφυπηρέτησης δείχνει λαό που βλέπει προς τα πίσω και όχι προς τα εμπρός[10]», δήλωσε. Δυστυχώς όμως οι πολιτικές και πολιτειακές δυνάμεις έχουν μείνει μόνο στις βραβεύσεις του Δρ. Πισσαρίδη χωρίς να θέλουν να εφαρμόσουν τις πολιτικές που ένας επιβραβευμένος, παγκοσμίου φήμης οικονομολόγος εισηγείται.

Σίγουρα η αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης και η σύνδεση του με το προσδόκιμο ζωής δεν είναι η μόνη λύση του ζητήματος. Όλοι αυτοί οι κοινωνικά ευαίσθητοι που τάσσονται ενάντια στην αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης και αντιδρούν επικαλούμενοι διάφορες κοινωνικές ευαισθησίες, θα πρέπει να βγουν ξεκάθαρα, να αντικρίσουν τους νέους στα μάτια και να τους πουν την άλλη λύση του ζητήματος: Ότι τα επόμενα 50 χρόνια ενώ θα χρειαστεί να πληρώνουν αυξημένες εισφορές και φόρους για να καλύψουν τις επιπρόσθετες συντάξεις που θα χρειαστούμε να καταβάλουμε ως κράτος καθώς επίσης και για την αποπληρωμή των οφειλών του κράτους προς το ΤΚΑ και τα υπόλοιπα ταμεία συντάξεων του ευρύτερου δημόσιου τομέα συν τους τόκους που θα πρέπει να καταβάλλονται, πως οι ίδιοι παρά τις αυξημένες εισφορές και φόρους που θα πληρώνουν σε όλη τους τη ζωή θα λάβουν, εάν θα έχει να λάβουν, χαμηλότερες συντάξεις από τους σημερινούς συνταξιούχους και πως σίγουρα εκείνοι θα χρειαστεί αναμφίβολα να εργαστούν περισσότερα χρόνια, και πιθανώς τότε μέχρι και τα 70 τους χρόνια.

Δεν είναι ρεαλιστικό να αναμένουμε ότι το ΤΚΑ θα συνεχίσει να παρέχει ένα σταθερό εισόδημα για τη συνταξιοδότησή μας, εάν η ηλικία στην οποία μπορούμε να αρχίσουμε να λαμβάνουμε αυτό το ωφέλημα παραμένει αμετάβλητη. Η ηλικία συνταξιοδότησης διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο στη διασφάλιση ότι οι κρατικές συντάξεις θα παραμείνουν βιώσιμες και οικονομικά προσιτές – μια από τις βασικές αρχές για τη μελλοντική μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος. Η αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης θα βοηθήσει στη βιωσιμότητα του συνταξιοδοτικού συστήματος.

Είναι δίκαιο όπως οι γενιές που θα επωφεληθούν από την αύξηση του προσδόκιμου ζωής (δηλαδή η σημερινή γενιά εργαζομένων), να αναλάβουν μερίδιο του κόστους. Είναι άδικο να περιμένουμε τις επόμενες γενιές να αναλάβουν τον κίνδυνο της μακροβιότητας των προηγούμενων γενεών, έχοντας παράλληλα την ευθύνη να εξασφαλίσουν και τη δική τους συνταξιοδότηση.

Παρόμοιες κοινωνικές ευαισθησίες εκδηλώνονταν και στην Ελλάδα για δεκαετίες. Και το αποτέλεσμα ήταν να μετατρέψουν την χώρα σε μια κοινωνική κόλαση.

Αβέρωφ Νεοφύτου

Αναπληρωτής Πρόεδρος Δημοκρατικού Συναγερμού

[1] Δημογραφική Έκθεση 2009, Στατιστική Υπηρεσία, Πληθυσμιακές Στατιστικές, Σειρά ΙΙ, Αρ. Έκθεσης 47, Πίνακας 57, σελ. 92.

[2] Δημογραφική Έκθεση 2009, Στατιστική Υπηρεσία, Πληθυσμιακές Στατιστικές, Σειρά ΙΙ, Αρ. Έκθεσης 47, Πίνακας 57, σελ. 92.

[3] Δημογραφική Έκθεση 2009, Στατιστική Υπηρεσία, Πληθυσμιακές Στατιστικές, Σειρά ΙΙ, Αρ. Έκθεσης 47, Πίνακας 57, σελ. 92.

[4] Δημογραφική Έκθεση 2009, Στατιστική Υπηρεσία, Πληθυσμιακές Στατιστικές, Σειρά ΙΙ, Αρ. Έκθεσης 47, Πίνακας 57, σελ. 92.

[5] Στοιχεία για το 2050 από Προβολές Πληθυσμού και Νοικοκυριών 2002-2052 με ημερομηνία έκδοσης 21/01/2004. (https://www.cystat.gov.cy/mof/cystat/statistics.nsf/All/B49D8AFFEA63C7CEC2256E1D004242A6?OpenDocument&sub=1&sel=1&e=&print)

[6] Αναλογιστική Ανασκόπηση του Σχεδίου Κοινωνικών Ασφαλίσεων με ημερομηνία αναφοράς 31/12/2009.

[7] Συμπεράσματα των Αρχηγών Κρατών και Κυβερνήσεων της Ζώνης του Ευρώ, Βρυξέλλες, 11 Μαρτίου 2011, σελ. 7-9.

[8] Λευκή Βίβλος Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ατζέντα για Επαρκείς, Ασφαλείς και Βιώσιμες Συντάξεις, COM (2012), 55 final, 16 Φεβρουαρίου 2012, σελ. 11.

[9] https://www.cna.org.cy/website/newsdisplay2.asp?a=626989#

[10] Υπέρ της αύξησης του ορίου συνταξιοδότησης, τάσσεται ο Πισσαρίδης, ΚΥΠΕ – Κώστας Σταυρινός – Λευκωσία – Κύπρος, 5 Απριλίου 2012, 8:32:06 πμ.