του Χριστόφορου Φωκαΐδη
Αναλύοντας προσεκτικά τις δηλώσεις του Έλληνα Πρωθυπουργού κατά την πρόσφατη επίσκεψη του στην Κύπρο, είναι ξεκάθαρο κατά την άποψη μου, πως βασικός άξονας της στρατηγικής του είναι η επάνοδος στην πολιτική των διασυνδέσεων. Μια πολιτική η οποία οδήγησε στην επίτευξη του μεγάλου εθνικού στόχου της ένταξης της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση από τις κυβερνήσεις Σημίτη-Κληρίδη.
Η πολιτική αυτή, ακρογωνιαίος λίθος της οποίας ήταν η αγαστή συνεργασία Κύπρου-Ελλάδας στη βάση του δόγματος της συναπόφασης, είχε τρία βασικά χαρακτηριστικά:
1. Τη διασύνδεση της ενταξιακής προοπτικής της Τουρκίας με απτά οφέλη για την Κύπρο και το Κυπριακό μέσα από συγκεκριμένες καταγραφές σε επίσημα κοινοτικά κείμενα και αποφάσεις.
2. Τη διασύνδεση της πορείας της Τουρκίας μέσα από δεσμευτικά χρονοδιαγράμματα που πίεζαν την Τουρκία.
3. Τη διασύνδεση των επιδιώξεων της δικής μας πλευράς με τα ευρύτερα ευρωπαϊκά συμφέροντα.
Με αυτό τον τρόπο καταφέραμε τον Μάρτιο του 1995 με την άρση του ελληνικού βέτο για την τελωνειακή ένωση της Τουρκίας με την Ε.Ε. να πάρουμε ως αντάλλαγμα τον καθορισμό ημερομηνίας έναρξης ενταξιακών διαπραγματεύσεων για την Κύπρο. Τον Δεκέμβριο του 1999 στο Ελσίνκι, με την άρση του ελληνικού βέτο για αναγόρευση της Τουρκίας ως υποψήφιας για ένταξη χώρας, πήραμε ως αντάλλαγμα τη θέση ότι η λύση του Κυπριακού δεν είναι προαπαιτούμενο της ένταξης. Έπαψε έτσι η Κύπρος να είναι όμηρος της Τουρκίας. Τον Δεκέμβριο του 2002 στην Κοπεγχάγη, χάρη και στους δεξιοτεχνικούς χειρισμούς του διαπραγματευτή μας τότε στο διακοινοτικό διάλογο και προέδρου της Δημοκρατίας Γλαύκου Κληρίδη, κλειδώσαμε την ένταξη της Κύπρου και το Πρωτόκολλο 10, που σήμαινε πως όλη η κυπριακή επικράτεια θα εντασσόταν στην Ένωση με αναστολή της εφαρμογής του κεκτημένου στις κατεχόμενες περιοχές. Τότε, η Τουρκία πήρε νέο ραντεβού για το Δεκέμβριο του 2004 για να αποφασιστεί αν θα αρχίσει διαπραγματεύσεις.
Από τις δηλώσεις του Έλληνα Πρωθυπουργού είναι σαφές ότι σ’ αυτό το πλαίσιο στρατηγικής επιθυμεί να επαναφέρει την ελληνική εξωτερική πολιτική. Ανάλογη πολιτική φαίνεται ότι προκρίνει ο Έλληνας πρωθυπουργός για το θέμα των Σκοπίων προτείνοντας το 2014 ως καταληκτικό όριο για την ένταξη των Δυτικών Βαλκανίων στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η λογική του οδικού χάρτη για την Τουρκία στηρίζεται βασικά στην πολιτική των διασυνδέσεων. Έχει σημασία βεβαίως τι διασυνδέεται και πως διασυνδέεται. Είναι ξεκάθαρο πως για τον Έλληνα πρωθυπουργό το πρόταγμα πρέπει να είναι η άρση της κατοχής και η λύση του Κυπριακού. Και αυτό πρέπει να διασυνδεθεί όχι με την ένταξη της Τουρκίας αλλά με την ενταξιακή της διαδικασία. Να μην ξεχνάμε πως στην ελληνική ατζέντα υπάρχουν, επίσης, πέραν των συμβατικών υποχρεώσεων της Τουρκίας(Πρωτόκολλο,Αντιδήλωση), τα ζητήματα του Αιγαίου και του Πατριαρχείου.
Πέραν όμως της πολιτικής των διασυνδέσεων, στο χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ειδικότερα σ’ ότι αφορά στην ενταξιακή διαδικασία των υποψηφίων κρατών-μελών, βασικό εργαλείο αποτελεί η αρχή της αιρεσιμότητας (conditionality principle). Ο Έλληνας πρωθυπουργός, μιλώντας στην Κυπριακή Βουλή περιέγραψε με απλό και κομψό τρόπο το πλαίσιο: « τα θεσμικά όργανα της Ένωσης θα πρέπει να βοηθήσουν στη πορεία αυτή [την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας] επιβραβεύοντας τα επιτεύγματα, αλλά παράλληλα στηλιτεύοντας τις παραλήψεις και τα ελλείμματα». «Χρειάζεται, είχε πει την πρώτη μέρα της επίσκεψης του, να ξαναδώσουμε δυναμική στην ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, που βρίσκεται σε τέλμα, που θα συμβάλει όχι μόνο στην πορεία της Τουρκίας στην Ε.Ε. αλλά κυρίως στη δυναμική για επίλυση του Κυπριακού».
Με λίγα λόγια, για είναι αξιόπιστη μια τέτοια στρατηγική χρειάζεται και το όπλο των κυρώσεων και το όπλο των κινήτρων (πιο γνωστή ίσως είναι η μέθοδος του μαστίγιου και του καρότου!). Είναι αυτό που και ο Δημοκρατικός Συναγερμός πολλές φορές έχει υποδείξει: την ανάγκη, δηλαδή, να δημιουργήσουμε ένα «πλέγμα πιέσεων και κινήτρων» προκειμένου να πετύχουμε τη θετική μεταβολή της τουρκικής στάσης στο Κυπριακό.
Το όπλο της πρόκλησης κόστους, στην προκειμένη περίπτωση των κυρώσεων σε περίπτωση μη συμμόρφωσης της Τουρκίας, το διαθέτουμε. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να έχουμε οικοδομήσει το πολιτικό πλαίσιο έτσι που για τον προσδιορισμό των κυρώσεων να έχουμε και τη συγκατάθεση των εταίρων μας. Όμως, η ισχύς του όπλου αυτού, ακόμα και αν ενασκηθεί μονομερώς, υπηρετεί το στόχο μας, γι’ αυτό και θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι γι’ αυτό το ενδεχόμενο.
Αυτό που ελλείπει, δυστυχώς, από τη στρατηγική μας είναι το όπλο των κινήτρων. Τι είναι αυτό δηλαδή που μπορεί να ωθήσει την Τουρκία να λύσει το Κυπριακό τώρα και να μην το κρατήσει όμηρο για αργότερα;
Χωρίς να μπορεί να είναι κανείς βέβαιος, ειδικότερα όταν αναλύει την εξωτερική πολιτική μιας τόσο πολυσύνθετης χώρας, όπως η Τουρκία, οι ενδείξεις κατατείνουν στο ότι υπάρχει ήδη, σε στρατηγικό επίπεδο, απόφαση για λύση του Κυπριακού. Δεδομένο είναι πως η Τουρκία θα διαπραγματευθεί σκληρά κάποιες πτυχές που την απασχολούν άμεσα όπως ειδικότερα τα θέματα ασφάλειας και εγγυήσεων. Όπως, επίσης δεδομένο είναι, πως η Τουρκία θα ευνοούσε τη διχοτόμηση, αν αυτή της προσφερόταν χωρίς κόστος, λόγω δικών μας λανθασμένων χειρισμών.
Στη σημερινή συγκυρία, ωστόσο, και στο πλαίσιο του νέου δόγματος Νταβούτογλου, φαίνεται ότι η Τουρκία είναι έτοιμη να δώσει στην Κύπρο προκειμένου να πάρει στην Ευρώπη. Ο εθνικός στρατηγικός στόχος για ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι υπέρτερος του Κυπριακού. Γι’ αυτό και η κυβέρνηση Ερντογάν δείχνει ικανή να «πουλήσει» τη λύση στη τουρκική κοινή γνώμη.
Το κρίσιμο ερώτημα επαναλαμβάνω είναι γιατί να το κάνει τώρα; Αν λύσει τώρα το Κυπριακό ποιος της διασφαλίζει την ένταξη στην Ε.Ε. μετά; Είναι το τελευταίο και κρίσιμο κομμάτι του πάζλ που έχει να κάνει με τη διασύνδεση της λύσης του Κυπριακού με ευρύτερα ευρωπαϊκά συμφέροντα. Μπορεί η Τουρκία να πάρει για παράδειγμα ημερομηνία για την ημερομηνία, όπως έγινε περίπου το 2002; Ημερομηνία δηλαδή για να αποφασιστεί ο χρονικός ορίζοντας ένταξής της, υπό κάποιες προϋποθέσεις; Αυτό είναι το αίνιγμα που καλείται σήμερα να λύσει η ελληνική και η κυπριακή κυβέρνηση, αλλά και όσοι ενδιαφέρονται ειλικρινά για λύση του Κυπριακού.
