του Χριστόφορου Φωκαΐδη
Η πολιτική αντιπαράθεση που ξέσπασε αυτή τη βδομάδα γύρω από ένα δημοσίευμα της τουρκικής εφημερίδας Χουριέτ δεν άφησε σίγουρα θετική εντύπωση στη κοινή γνώμη. Κυβέρνηση και ΑΚΕΛ με απαράμιλλο ζήλο ξιφούλκησαν εναντίον του Νίκου Αναστασιάδη, με προφανή στόχο να πλήξουν την αξιοπιστία του ενόψει των διαφαινόμενης στήριξης που μπορεί να τύχει η υποψηφιότητα του από άλλες πολιτικές δυνάμεις. Ανάλογος ζήλος επιδείχθηκε και προς απάντηση στις άδικες και παντελώς παραπλανητικές και αβάσιμες κατηγορίες του κυβερνητικού στρατοπέδου. Οι δύο διευκρινιστικές ανακοινώσεις της Γαλλίδας ευρωβουλευτού, άλλωστε, είναι αρκούντως αποκαλυπτικές του μεγέθους της διαστρέβλωσης που επιχειρήθηκε.
Όπως συμβαίνει, βεβαίως, σε ανάλογες περιπτώσεις, λίγη σημασία έχει, για τους περισσότερους τουλάχιστον, ποιος έχει δίκιο. Τα αποθέματα εμπιστοσύνης των πολιτών έναντι της πολιτικής και των πολιτικών, είναι ούτως ή άλλως περιορισμένα. Γι’ αυτό και τα όρια μεταξύ αλήθειας και προπαγάνδας καθίστανται ακόμα πιο δυσδιάκριτα. Έτσι, πολλοί μύθοι μπλέκονται συχνά με την πραγματικότητα.
Θα σταθώ σήμερα σε ένα απ’ αυτούς τους μύθους, με αφορμή το τουρκικό δημοσίευμα, που αφορά τη χαλαρή ομοσπονδία. Δεν θα μιλήσω για τις ξεκάθαρες θέσεις που κατέθεσε πριν δύο χρόνια ο Νίκος Αναστασιάδης στο Εθνικό Συμβούλιο και που καμιά σχέση δεν έχουν με χαλαρή ομοσπονδία. Έχω αναφερθεί εκτενώς σ’ αυτές σε προηγούμενο άρθρο μου. Είχα και τότε υποδείξει πως δεν πρέπει κανείς να παραγνωρίζει ότι η προπαγάνδα του ΑΚΕΛ, στηρίζεται σε μια εγγενή προδιάθεση υπέρ της κλασσικής κομμουνιστικής θεώρησης για υπερσυγκεντρωτικό κράτος, όμως την ίδια ώρα, και σε μια ιστορικά ατεκμηρίωτη και πολιτικά αφελή προσέγγιση περί της δημιουργίας μιας νέας εθνικής κυπριακής ταυτότητας, που σταδιακά θα υπερκεράσει τόσο την ελληνική όσο και την τουρκική ταυτότητα.
Αυτή την προπαγάνδα υιοθέτησε τώρα και ο κ.Λιλλήκας. Αν όμως το ΑΚΕΛ παραμένει τουλάχιστον συνεπές στις μαρξιστικές και διεθνιστικές τους καταβολές, ο κ. Λιλλήκας δεν το πράττει. Γιατί αν είναι κάποιος που ρητώς έχει μιλήσει για χαλαρή ομοσπονδία είναι ο ίδιος ο κ.Λιλλήκας. Στην πιο αναλυτική και εκτενή παράθεση ιδεών και σκέψεων του σε σχέση με τη «Λύση του Κυπριακού», στο ομώνυμο βιβλίο του, που κυκλοφόρησε το 2008, ο κ.Λιλλήκας μεταξύ άλλων αναφέρει και τα ακόλουθα (οι παρενθέσεις στο απόσπασμα είναι του κ. Λιλλήκα):
«Ένα άλλο σοβαρό ζήτημα που θα πρέπει να αξιολογηθεί και να αποφασιστεί σε πολιτικό επίπεδο (μετά από ενδελεχή και σε βάθος μελέτη και προβληματισμό, εννοείται, και όχι στη βάση συνθημάτων και διακηρύξεων) είναι η συνεκτικότητα της Ομοσπονδίας. Όλες οι πολιτικές δυνάμεις στην Κύπρο αναφέρονται (γιατί αυτό διακηρύχθηκε πριν από τριάντα χρόνια και η αναφορά στο παγιωμένο προσφέρει ασφάλεια για μια πολιτική δύναμη και την προστατεύει από πονοκεφάλους) σε Ομοσπονδία με ισχυρή κεντρική κυβέρνηση. Όμως το ερώτημα: ‘Συνεκτική Ομοσπονδία με ισχυρή κεντρική κυβέρνηση ή χαλαρή ομοσπονδία με αυξημένες αρμοδιότητες στις κυβερνήσεις των κρατιδίων;’ δεν είναι τόσο απλό στην απάντηση του, όσο η θεωρία το παρουσιάζει… Με δεδομένο τον παρεμβατικό ρόλο της Τουρκίας και την εμμονή της σε δυσλειτουργικές ρυθμίσεις, θα πρέπει (στα σοβαρά και χωρίς δογματισμούς) η ελληνοκυπριακή ηγεσία να μελετήσει το ενδεχόμενο μιας χαλαρής Ομοσπονδίας.[υπογράμμιση δική μου]. Μια τέτοια ρύθμιση αφού θα διασφαλίζει τα ουσιώδη (μια κυριαρχία, μια διεθνή προσωπικότητα, μια ιθαγένεια κ.λπ.) θα μπορούσε να αποτρέπει τη μεταφορά πολλών πιέσεων στην κεντρική κυβέρνηση, επιτρέποντας της να λειτουργεί ομαλότερα.»
Φαντάζομαι πως αυτό ίσως να προκαλεί έκπληξη σε αρκετούς αναγνώστες, ειδικά σε όσους παρακολούθησαν τις σχετικές δηλώσεις του κ. Λιλλήκα, πολύ περισσότερο δε των υποστηρικτών του, κάποιοι εκ των οποίων κατήγγελλαν τον Νίκο Αναστασιάδη στο διαδίκτυο λίγο-πολύ για μειοδοσία. Μπορεί κανείς να ανατρέξει στο βιβλίο του κ. Λιλλήκα, στις σελίδες 271-272, όπου αυτολεξεί θα βρει τα όσα παρατίθενται πιο πάνω. Κατά τα άλλα, ο κ.Λιλλήκας θέλησε να καρπωθεί οφέλη από την «ποδοσφαιροποίηση» της αντιπαράθεσης, όπως την αποκάλεσε, μεταξύ των δύο πόλων.
Τη λογική όμως μιας αναχρονιστικής προπαγάνδας δεν δίστασε να ακολουθήσει και ο κ. Μαλάς, ο οποίος ευαγγελίζεται τον σύγχρονο πολιτικό λόγο και τον επιστημονικό ορθολογισμό, δηλώνοντας πως με αυτού του είδους τις «παλινδρομήσεις» γινόμαστε «οι καλύτεροι σύμμαχοι της τούρκικης εξωτερικής πολιτικής». Αν όμως η δήλωση αυτή παραπέμπει σε επιστημονικό ορθολογισμό, διερωτώμαι πόσο μπορεί να εκφράζει τον σύγχρονο πολιτικό λόγο, η δήλωση με την οποία ο κ. Μαλάς εγκαινίασε ουσιαστικά την προεκλογική του εκστρατεία, υποστηρίζοντας πως «στις επόμενες εκλογές θα αναμετρηθούν οι αξίες και οι αρχές με τις οποίες ο Μακάριος έχει εμβολιάσει την πολιτική σκέψη της κοινωνίας μαζί με τις οποιεσδήποτε επιλογές γίνονται από τις πολιτικές ηγεσίες».
Για να είμαστε όμως συνεπείς και με την αρχή του επιστημονικού ορθολογισμού (με την οποία πολύ συμφωνώ) ας δούμε και επί της ουσίας τι έλεγε ο Μακάριος για το υπό συζήτηση θέμα, όπως μας καλεί ο κ. Μαλάς. Σε συνεδρία, λοιπόν, του Υπουργικού και Εθνικού Συμβουλίου στις 9 Μαρτίου του 1977, ο Μακάριος είχε αναφέρει σχετικά: «Όσον αφορά τας εξουσίας της κεντρικής κυβερνήσεως, δι’ εμέ τοιαύται εξουσίαι θα είναι ικανοποιητικαί εάν διασφαλισθή η ενότης του Κράτους και αποφεύγω την χρησιμοποίησιν των όρων ισχυρά ή ασθενής κυβέρνηση».
Σειρά ερευνών που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια, σ’ ότι αφορά τη σχέση ομοσπονδίας και αποκέντρωσης, επιβεβαιώνουν τον Μακάριο, ο οποίος προφανώς και δεν τασσόταν υπέρ της χαλαρής ομοσπονδίας. Η σύγχυση που επιχειρείται απλώς συντηρεί ένα μύθο του ΑΚΕΛ. Όπως μας υποδεικνύει ένας από τους πιο διαπρεπείς πολιτικούς επιστήμονες στο τομέα αυτό, ο Arend Lijphart, «δεν υπάρχει μια ξεκάθαρη συμβουλή που μπορεί να δοθεί ως προς το πόση αποκέντρωση είναι επιθυμητή». Ο Michael Hechter σε μια πολύ εμπεριστατωμένη μελέτη του το 2000, υποστηρίζει ότι η αποκέντρωση μπορεί να λειτουργήσει υποβοηθητικά στην ομαλή λειτουργία και βιωσιμότητα μιας ομοσπονδίας (για παρόμοιες θέσεις βλ. μεταξύ άλλων, Garr, Bermeo) αλλά από ένα σημείο και μετά μπορεί να οδηγήσει σε απόσχιση (βλ. σχετικά μεταξύ άλλων, Hale, Bunce).
Με όλα όσα έχουν λεχθεί, μπορεί εύκολα να αντιληφθεί κανείς πως ο ορθολογισμός, ο σύγχρονος πολιτικός λόγος καθώς και η επίκληση της ανάγκης για εκσυγχρονισμό, μπορεί κι’ αυτά να καταστούν πολλές φορές κενά συνθήματα. Οι μύθοι, άλλωστε, είναι κατά κανόνα πιο βολικοί από την πραγματικότητα. Έχουν όμως κοντά ποδάρια. Και επειδή η προεκλογική εκστρατεία είναι ακόμα στην αρχή, λίγη περισσότερη αυτοσυγκράτηση δεν θα έβλαπτε. Γιατί οι μύθοι, αργά ή γρήγορα καταρρέουν.
