του Χριστόφορου Φωκαΐδη
Αναλύοντας κανείς σε βάθος τη στρατηγική θεώρηση της νέας τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, όπως εκτενώς αποτυπώνεται στο βιβλίο «Το Στρατηγικό Βάθος», του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου, μπορεί εύκολα να συνάγει το συμπέρασμα πως οι απειλές της Τουρκίας, όπως καταγράφονται αυτές τις μέρες, έχουν στρατηγικό χαρακτήρα. Δεν μπορούν, δηλαδή, να ερμηνευθούν ούτε ως απλώς κινήσεις εντυπωσιασμού, ούτε ως αψυχολόγητες αντιδράσεις. Όπως αναφέρει ο ίδιος ο Νταβούτογλου στο βιβλίο του, η Ανατολική Μεσόγειος, που βρίσκεται στο κέντρο της ευρύτερης περιοχής που εκτείνεται από τα Βαλκάνια μέχρι τον Καύκασο, την Κεντρική Ασία, τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, θα αποτελέσει στο μέλλον «τη βασικότερη παράμετρο του παγκόσμιου ανταγωνισμού». Η Κύπρος αποτελεί το «βασικότερο εργαλείο» για τη νέα πολιτική που αναπτύσσει η Τουρκία σ’ αυτή την ευρύτερη περιοχή (σσ.193, 276-277).
Έχω την άποψη πως οι τουρκικές απειλές δεν θα πρέπει ποσώς να υποτιμηθούν. Όχι γιατί η Τουρκία θα εμπλακεί σε θερμό επεισόδιο ενάντια σε αμερικανικά συμφέροντα αλλά γιατί ακριβώς οι απειλές αυτές έχουν στρατηγικό χαρακτήρα. Το διακύβευμα για την Τουρκία είναι εξαιρετικά σημαντικό. Με αυτά τα δεδομένα μπορούμε πιστεύω να καταλήξουμε σε κάποιες καταρχήν γενικές επισημάνσεις στρατηγικής.
1. Η Κύπρος θα πρέπει να συνεχίσει να κινείται στο πλαίσιο που ορίζεται από τα ισχυρά συμφέροντα στην περιοχή μας (ΗΠΑ-Ε.Ε.). Αυτό επιβάλλει ο ρεαλισμός, αν θέλουμε να υπηρετούμε το εθνικό συμφέρον, μακριά από τα όποια ιδεολογικά σύνδρομα. Και μόνο το γεγονός ότι προχωρούν οι έρευνες αυτή τη στιγμή οφείλεται σε αυτό τον παράγοντα. Αυτό θα πρέπει να αποτελέσει μάθημα για την κυβέρνηση. Στην πραγματικότητα, η Τουρκία είναι τα δυτικά συμφέροντα που αμφισβητεί αυτή τη στιγμή, γι’ αυτό και παρουσιάζεται αδύναμη να ανακόψει την πορεία των ερευνών της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ο Νταβούτογλου δεν μπορεί να είναι περισσότερο αποκαλυπτικός σημειώνοντας πως: «Οι σύμμαχοι που κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, έβλεπαν τη διατήρηση της ακεραιότητας της Τουρκίας ως εμπόδιο στην κάθοδο της ΕΣΣΔ στις θερμές θάλασσες και θεωρούσαν τη διατήρηση της γεωπολιτικής της θέσης σημαντική, οι ίδιοι σύμμαχοι στις μεταβαλλόμενες διεθνείς συνθήκες που διανύουμε, μπορούν να θεωρήσουν τη γεωοικονομική δραστηριότητα της Τουρκίας σήμερα στη Μέση Ανατολή, που βασίζεται στην ισορροπία νερού-πετρελαίου, ως βλαπτική των εθνικών τους συμφερόντων και μπορούν να ζητήσουν την αλλαγή αυτών των συνόρων ή τη δημιουργία νέων πεδίων επιρροής…» (Το Στρατηγικό Βάθος,σ.192).
2. Η Άγκυρα θα επιχειρήσει το επόμενο διάστημα, με τακτικές κινήσεις σε διμερές επίπεδο με διάφορα κράτη της περιοχής και στο επίπεδο της Ισλαμικής Διάσκεψης, να αποσπάσει πλεονεκτήματα δημιουργώντας προσκόμματα στην ανάπτυξη και υλοποίηση των σχεδιασμών της Κυπριακής Δημοκρατίας για το φυσικό αέριο (βλ. εκδηλωθείσα ήδη αντίδραση Λιβάνου). Παράλληλα, θα επιχειρήσει να αποκομίσει οφέλη σε σχέση με το Κυπριακό, με στόχο την αναβάθμιση του ψευδοκράτους, αξιοποιώντας ιδιαίτερα τη σύγκρουσή της με το Ισραήλ και τη «θορυβώδη» στήριξή της στην αναγνώριση Παλαιστινιακού κράτους (ας σημειωθεί πως την ίδια ώρα υπογράφει συμφωνία με τις ΗΠΑ για την αντιπυραυλική ασπίδα που θα «βλέπει» το Ιράν για να προστατεύει το Ισραήλ!). Σε κάθε περίπτωση, εδώ χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, ειδικά σε περίπτωση ναυαγίου των εν εξελίξει συνομιλιών στο Κυπριακό. Είναι προς το συμφέρον της Κύπρου η διαμόρφωση κοινής ευρωπαϊκής θέσης. Αυτή η γραμμή αποτελεί την ασπίδα μας. Ακροβασίες όπως αυτές που έγιναν σε σχέση με το φονικό φορτίο του πλοίου Monchegorsk δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να επαναληφθούν.
3. Οι αμφισβητήσεις της Άγκυρας στη θαλάσσια περιοχή νοτίως της Κύπρου λειτουργούν και ως αντιπερισπασμός προκειμένου η Άγκυρα να νομιμοποιήσει δικές της διεκδικήσεις στην περιοχή που εμπίπτει εντός των ορίων των ΑΟΖ Κύπρου και Ελλάδας (δεν έχει υπογραφεί συμφωνία οριοθέτησης μεταξύ των δύο χωρών). Την ίδια ώρα η Τουρκία προσπαθεί και πάλι να προσδώσει νομική οντότητα στο ψευδοκράτος υπογράφοντας μαζί του συμφωνία για οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας! Χρειάζεται, λοιπόν, άμεση συνεννόηση με την Ελλάδα, εναρμόνιση τακτικής και καθορισμό στρατηγικής που θα πρέπει να αναπτυχθεί σε ευρωπαϊκό γήπεδο.
4. Η συγκράτηση (containment) της τουρκικής αναθεωρητικής πολιτικής και η αντιμετώπιση της γεωπολιτικής της ισχύος μπορεί να επιχειρηθεί μόνο μέσα από θεσμικά εργαλεία και πολιτικές στο ευρωπαϊκό πλαίσιο. Εν ολίγοις, θα πρέπει να δούμε πως εναρμονίζουμε τα συμφέροντα μας με τα ευρύτερα δυτικά συμφέροντα και με όχημα το θεσμικό οπλοστάσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για μια νέα ευρωπαϊκή πολιτική για την Ανατολική Μεσόγειο. Οι υφιστάμενες πολιτικές έχουν εξαντλήσει τα όρια τους. Εδώ χρειαζόμαστε νέες ιδέες. Μια νέα πολιτική ανατολικομεσογειακής διάστασης (East-Med Dimension), για παράδειγμα, θα μπορούσε να λειτουργήσει στο πρότυπο της πολιτικής «Βόρειας Διάστασης», που εφαρμόζεται μετά την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων, με συμμετοχή και της Ρωσίας, στη Βόρεια Ευρώπη (ως προς αυτό θα επανέλθουμε). Είναι προς το συμφέρον της Ε.Ε., και είναι προς το συμφέρον της Κύπρου, να υπάρχει ένα ευρωκεντρικό σχήμα περιφερειακής συνεργασίας που θα θέτει τους κανόνες (άρα θα περιορίζει την τουρκική αναθεωρητικότητα) αλλά και που θα εντάσσει τα αραβικά κράτη στην προοπτική μιας αμοιβαία επωφελούς αλληλεξάρτησης ενώ παράλληλα θα δημιουργεί μηχανισμούς ελέγχου και κινητροδότησης της διαδικασίας εκδημοκρατισμού, ειδικότερα μετά την «Αραβική Άνοιξη». Η εξαιρετικής σημασίας στρατηγική επιλογή της Κύπρου για σύμπραξη με το Ισραήλ, θα πρέπει να νομιμοποιείται στο ευρωπαϊκό πλαίσιο, ειδικότερα ενόψει νέων εξελίξεων σε Κυπριακό και Παλαιστινιακό.
5. Μόνο έτσι μπορούμε να λάβουμε υπόψη τις ευαίσθητες ισορροπίες της περιοχής μας και όχι με τη λογική – μια στην Ανατολή και μια στη Δύση – ή με λογικές «ίσων» αποστάσεων. Υπ’ αυτό το πρίσμα θα πρέπει να δούμε πώς συμμετέχει και η Ρωσία στο όλο project που ονομάζεται φυσικό αέριο. Είναι προς το συμφέρον μας η εμπλοκή μιας τόσο ισχυρής χώρας. Η Ρωσία είναι πολύ σημαντική για την Κύπρο. Προσοχή όμως! Χρειάζεται στρατηγικό πλαίσιο. Επαναλαμβάνω το τρίπτυχο: α) δυτικό πλαίσιο συμφερόντων (όχι ιδεολογικά σύνδρομα-ρεαλισμός), (β) ευρωπαϊκό πλαίσιο πολιτικής, (γ) περιφερειακό πλαίσιο συνεργασιών και αλληλεξάρτησης.
