του Χριστόφορου Φωκαΐδη
Η συζήτηση γύρω από το ζήτημα της μεταρρύθμισης του κράτους στην Κύπρο γίνεται συνήθως σε ιδεολογικά φορτισμένο πλαίσιο και με κύριο σημείο αναφοράς το παρελθόν και όχι το μέλλον. Αποτέλεσμα, σχεδόν πάντα, η όποια προσπάθεια για μεταρρύθμιση να είναι αποσπασματική, χωρίς ευρεία κοινωνική αποδοχή και κυρίως να εκλαμβάνεται ως καταναγκαστική προσαρμογή στο παρόν, παρά ως μια δυναμική διαδικασία που θα μας οδηγήσει στο μέλλον.
Επιχειρώ στη συνέχεια να προσδιορίσω συνοπτικά κάποια βασικά κατευθυντήρια σημεία για μια σύγχρονη προσέγγιση σ’ ό,τι αφορά στη μεταρρύθμιση του κράτους:
Σημείο 1ο: Αναγνώριση του προβλήματος. Ο Αϊνστάιν έλεγε πως δεν μπορείς να λύσεις ένα πρόβλημα χρησιμοποιώντας τη λογική που το δημιούργησε. Δεν μπορείς, για παράδειγμα, να αρνείσαι σήμερα να αναλάβεις ευθύνη για την ανασυγκρότηση και ιδιωτικοποίηση των Κυπριακών Αερογραμμών θέτοντας ερωτήματα του τύπου «γιατί δεν το έπραξαν οι προηγούμενες κυβερνήσεις». Εδώ είναι χρήσιμο, ωστόσο, να σημειωθεί ότι κάθε μεταρρυθμιστική προσπάθεια, δεν πρέπει να παραγνωρίζει την όποια οφειλόμενη αυτοκριτική, από όλους, για το παρελθόν.
Σημείο 2ο. Πραγματισμός. Παρά το γεγονός ότι έχει αποδειχθεί ότι, κατά κανόνα, ο ιδιωτικός τομέας τα καταφέρνει καλύτερα από τον δημόσιο στις επιχειρήσεις, οι ιδιωτικοποιήσεις δεν πρέπει να θεωρούνται πανάκεια. Πολλές φορές το δημόσιο συμφέρον μπορεί να υπηρετείται καλύτερα μέσα συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα. Οι πρόσφατες κρατικοποιήσεις εταιρειών, ακόμα και στη μητρόπολη του καπιταλισμού, δεν μπορεί παρά να επιβεβαιώνουν, άλλωστε, τη θέση ότι δεν χωρούν δογματισμοί στην οικονομία. Ορθό είναι αυτό που υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον. Αυτός είναι ο ρόλος του κράτους. Να υπηρετεί με πραγματισμό, κάτω από δοσμένες συνθήκες, το κοινό συμφέρον των πολιτών.
Σημείο 3o: Προσαρμοστικότητα και ευελιξία. Ζούμε σε μια εποχή ραγδαίων αλλαγών, όπου κύριο στοιχείο επιβίωσης είναι η ταχύτητα και η ευελιξία προσαρμογής στις νέες συνθήκες. Ας γυρίσουμε στο παράδειγμα των Κυπριακών Αερογραμμών. Όταν ιδρύθηκαν, όπως και στην περίπτωση πολλών αεροπορικών εταιριών, λόγω του μεγέθους της επένδυσης και ενδεχομένως της μικρότερης τότε ζήτησης, δεν υπήρχε ενδιαφέρον από το ιδιωτικό κεφάλαιο. Υπήρχε, όπως λένε οι οικονομολόγοι, μια αποτυχία της αγοράς που όφειλε να καλύψει το κράτος. Σήμερα, όμως, η κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική. Και σε αυτή οφείλει το κράτος να προσαρμοστεί. Ας δούμε όμως ακόμα ένα παράδειγμα. Οι λόγοι που οδήγησαν κάποτε στην ίδρυση δημόσιων/ημιδημόσιων οργανισμών, όπως το Συμβούλιο Ελαιοκομικών ή Αμπελουργικών Προϊόντων, δεν υφίστανται πλέον. Συνεπώς, δεν υφίσταται και λόγος σήμερα να συνεχίσουν να λειτουργούν επιβαρύνοντας τον φορολογούμενο πολίτη.
Σημείο 4ο: Προστασία στους εργαζόμενους, όχι στις θέσεις. Η κομμουνιστική αριστερά εξακολουθεί, στο όνομα των εργαζομένων, να προστατεύει τις θέσεις άλλα όχι κατ’ ανάγκην τους εργαζόμενους. Η Eurocypria είναι ένα κλασσικό παράδειγμα στο οποίο συνέβη ακριβώς αυτό. Αρνούνταν την ιδιωτικοποίηση για να διατηρήσουν ένα μη βιώσιμο καθεστώς και στο τέλος δεν προστάτεψαν ούτε τις θέσεις, ούτε τους εργαζόμενους. Άρα, η κατεύθυνση πρέπει να είναι να διατηρηθεί η απασχόληση των εργαζομένων και προοπτικά καλύτεροι όροι εργασίας, με έγκαιρες μεταρρυθμίσεις και όχι οι θέσεις καθαυτές, σε μη βιώσιμα περιβάλλοντα. Σ’ αυτό το πλαίσιο, έννοιες όπως εναλλαξιμότητα και επανεκπαίδευση προσωπικού είναι εξαιρετικά σημαντικές.
Σημείο 5ο: «Επαναφευρίσκοντας» το Δημόσιο. Το Δημόσιο δεν μπορεί και δεν πρέπει να γίνει ιδιωτική επιχείρηση. Σε καμιά περίπτωση όμως δεν είναι καταδικασμένο να είναι λιγότερο αποτελεσματικό, λιγότερο διαφανές και λιγότερο φιλικό προς τον πολίτη, από μια επιχείρηση. Σε μια εποχή που όλα αλλάζουν, το Δημόσιο δεν μπορεί να μένει το ίδιο. Στο βιβλίο τους, «Reinventing Government», οι David Osborne και Ted Gaebler, θέτουν το πλαίσιο: κράτος-πλοηγός, κράτος που διασφαλίζει την παροχή (όχι την παραγωγή) αγαθών/υπηρεσιών, αποκέντρωση ιεραρχιών, ενδυνάμωση υπαλλήλων, σεβασμός στον πολίτη. Επειδή το κράτος δεν επιδιώκει το κέρδος δεν σημαίνει ότι δικαιούται να είναι σπάταλο. Ούτε βεβαίως η δημόσια αποστολή του κράτους μπορεί να αναιρεί την ανάγκη για συνεχή αναβάθμιση της ποιότητας. Στο υπό έκδοση βιβλίο του, «Δημιουργική Κύπρος», ο Σταύρος Ζένιος καταθέτει χρήσιμες ιδέες που εμπλουτίζουν τον προβληματισμό γύρω από το ζήτημα της ανασυγκρότησης του δημόσιου τομέα.
Καταληκτικά, καμιά μεταρρυθμιστική προσπάθεια δεν μπορεί να πετύχει αν δεν υπάρχει συνολικό σχέδιο, που να πείθει και να κινητοποιεί την κοινωνία στη βάση ενός δίκαιου «συμβολαίου» για τη μεταρρύθμιση, που δεν συνεπάγεται μόνο δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις, για όλους. Ένα «συμβόλαιο» για την μεταρρύθμιση είναι – εξ ορισμού – ένα συμβόλαιο για το μέλλον. Και ένα «συμβόλαιο» για το μέλλον δεν μπορεί – εξ ορισμού και πάλι – να αναπαράγει συγκρούσεις μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, δεν μπορεί να προάγει διαγενεακές προκαταλήψεις και δεν μπορεί να παίζει με συνθήματα του 19ου αιώνα περί εχόντων και κατεχόντων. Κυρίως, δεν μπορεί να καταφεύγει στο παρελθόν για να νομιμοποιεί κοινωνικές και πολιτικές διαιρέσεις στο παρόν και στο μέλλον.
Το μέλλον είτε θα το κερδίσουμε, είτε θα το χάσουμε όλοι μαζί!
